Məmə kisti

Məmə kisti ümumi olaraq içi maye dolu kisəciklərin məmədə kütlə yaratması halıdır. Məmə toxumasındakı süd kanallarının genişlənməsi ilə də yaranır, buna görə də əksər hallarda xoşxassəlidir və məmə xərçəngi simptomu sayılmır. Lakin məmə kisti bəzən şiddətli məmə ağrısı ilə müşayiət oluna bilər. Bəzi qadınlarda bu kistlər sərt bir düyün şəklində hiss edilə bilər və bel ağrısına da səbəb ola bilər.

Kistlər adətən içi maye dolu olduğundan üzüm salkımı görüntüsünə bənzəyir. Ümumiyyətlə yumşaq quruluşa malik olan məmə kistləri bəzən sərt ola bilər. Bu halda mütəxəssis məsləhəti almaq faydalıdır. Məmə kisti tipləri beş şəkildə təsnif edilir. Sadə kistdə kisə yumşaq və nizamsızdır. Kompleks (komplike) kistdə bir neçə kütlə bir yerə toplanaraq salkım təşkil edir. Kist divarında çıxıntı olan kistlərdə kisə divarından içəri doğru bir çıxıntı görünür. Yoğun tərkibli kistlər isə içərisi yoğun maye ilə dolu olan kistlərdir. Daxili quruluşu nizamsız kistlərdə isə kisə içərisində qanama ola bilər.

Məmə kistlərinin müalicəsi dərmanla və ya ciddi hallarda cərrahi müdaxilə ilə həyata keçirilir. İstanbulda məmə kisti müalicəsi sahəsində çox uğurlu və peşəkar cərrahlar fəaliyyət göstərir. Məmə kisti müalicəsinin qiyməti isə müalicənin tərkibi və xəstənin vəziyyətinə görə dəyişir.

Məmə kistində erkən diaqnoz və müalicə prosesi xəstələr üçün olduğu qədər yaxınları üçün də çox önəmlidir. Yaxınları bu çətin mərhələdə ən düzgün qərarı vermək üçün xəstəlik barədə məlumat toplayıb prosesi yaxından izləyə bilərlər. Buna görə də bu məqalədə məmə kistlərinin əlamətləri, mərhələləri, riskləri; məmə kistlərinin müalicə seçimləri; məmə kistləri cərrahiyyəsi növləri, riskləri və əməliyyatdan sonrakı proses ətraflı şəkildə izah olunacaq.

Məmə kisti nədir və səbəbləri nələrdir?

Məmə kistləri içi maye ilə dolu kisəciklər kimi təsvir olunur. Məmə kanallarının genişlənməsi və içərisinin maye ilə dolması nəticəsində yaranır.

Məmə müayinəsi zamanı yuvarlaq və ya oval, asan hərəkət edən düyün şəklində hiss olunur.

Məmə müayinəsi zamanı yuvarlaq, sərt və adətən ağrılı düyün kimi hiss oluna bilər. Menstrual dövr ilə əlaqədar olaraq kistlər böyüyüb kiçilə bilər.

Məmə kistlərinin diaqnozu necə qoyulur?

Məmə kistlərinin diaqnozu ultrasəs müayinəsi ilə qoyulur. Kist divarı və içərisindəki maye ultrasəsdə qiymətləndirilir. Düzgün divar və homojen maye tərkibi sadə kist kimi təsnif edilir.

Əllə hiss olunmayan, ağrı və digər əlamətlər göstərməyən sadə kistlər izləmə tələb etməz.

Böyük və ağrılı kistlər ultrasəs nəzarəti altında boşaldıla bilər. Bu kistlərin araşdırılması və izlənməsi vacibdir. Nazik və ya qalın iynə biopsiyası ilə sitopatoloji analiz aparılmalıdır. Lazım gəldikdə kist tamamilə cərrahi yolla çıxarıla bilər.

Kompleks kistlər isə maye tərkibi ilə yanaşı bərk hissəciklər ehtiva edən, duvarları nizamsız kistlərdir. Onların da biopsiya ilə qiymətləndirilməsi və lazım gələrsə cərrahi çıxarılması məsləhətdir.

Məmədə kist müalicəsi

Məmədə görülen kistlərin çoxunda müalicə tələb olunmur. Sadə kistlərdə izləmə yetərlidir. Kompleks və yoğun tərkibli kistlər isə altı ay aralıqlarla ultrasəs ilə izlənməlidir.

Kist mayesinin içərisi düzensiz, taneli və ya qanlıdırsa, ultrasəs nəzarəti altında boşaldılır və maye patoloji laboratoriyasına göndərilir. Lazım olduqda kist tamamilə cərrahi yolla çıxarılır.

Məmədə bərk kütlə

• Məmədə yaranan bəzi düyünlər içərisi hüceyrələrlə dolu olur. Bu tip düyünlərə bərk kütlə deyilir. Bəzi bərk kütlələr xərçəng riski daşıya bilər.
• Atipik hüceyrə ehtiva edən bərk kütlələrin xərçəng riski daha yüksəkdir. Bu hüceyrələr hələ xərçəngə çevrilməmiş, lakin normal formalarını itirmiş hüceyrələrdir.

Fibroadenoma

• Fibroadenoma məmə bölgəsində ən çox rastlanan bərk kütlə növüdür. Ümumiyyətlə gənc qadınlarda üzə çıxır və məmədə şişkinliklə özünü göstərir.
• Adətən ağrıya səbəb olmur. Xərçəngə çevrilmə riski çox aşağıdır. Fibroadenomaların ölçüsü ortalama 1–2 sm olur; nadir hallarda 15 sm‑ə qədər böyüyə bilər.

Fibroadenoma diaqnozu

• Fibroadenomalar mammoqrafiya və ultrasəs ilə aşkar edilir. Ən dəqiq diaqnoz üçün düyündən nümunə götürülərək patoloji analizi aparılır.

Fibroadenoma müalicəsi

• Fibroadenomanın xüsusiyyətlərinə görə müalicə planlanır. Zərərsiz olduqda müntəzəm izləmə yetərli ola bilər; düyünün görünüşündə pozğunluq, yüksək qan dövranı və homojen olmayan tərkibi varsa, cərrahi yolla çıxarıla və ya iynə ilə parçalana bilər.

Radial yara izi

• Süt kanalı divarında yaranan radial yara izi məmə toxumasının içinə yayılan uzantılara malikdir. Mammoqrafiyada xərçəngə bənzər görünə bilər.

Amma adətən xərçəngə çevrilən kütlələr deyil. Lakin təhlükə riskini tamamilə aradan qaldırmaq üçün cərrahi olaraq çıxarılması məsləhətdir. Radial yara izi olan şəxsin məmə xərçəngi riski artır, buna görə ciddi izləmə tələb olunur.

Mastit üçün risk faktorları hansılardır?

Bir qadının mastitə tutulma ehtimalı aşağıdakılar kimi bir sıra risk faktorları tərəfindən artıra bilər:

• Əmizdirmənin düzgün və ya kifayət qədər tez‑tez edilməməsi süd kanallarını tıxa bilər və mastit riskini yüksəldə bilər. Bu zəif laktasiya idarəetmə təcrübələri həmçinin kifayət qədər südün verilməməsinə səbəb ola bilər. Meme əməliyyatı keçirmiş və ya sıx məmə toxumasına malik qadınlarda mastit riski daha yüksəkdir. Əvvəlki mastit halları, zəifləmiş immun sistemi və hamiləlik və ya əmizdirmə dövründəki hormonal dəyişikliklər əlavə risk faktorlarıdır.
• Mastitin əmizdirən hər qadına təsir edə biləcəyini unutmamaq vacibdir; bu, yalnız yeni anaları əhatə etməyən vəziyyətdir. Mastitin xəbərdarlıq əlamətlərini və simptomlarını tanımaq və onlar yarananda tibbi yardım almaq çox önəmlidir. Erkən diaqnoz və müdaxilə vəziyyətin ciddiliyini azalda bilər.

Mastitin yaranmasının qarşısını almaq üçün nə etməli?

Əmizdirən analar mastit inkişafına qarşı həssasdır. Mastitin qarşısını almaq üçün düzgün əmizdirmə texnikası vacibdir. Bu, körpəni məmə üzərinə düzgün yerləşdirməyi, tutuculuğun yaxşı olmasını və körpənin məməni kifayət qədər boşaltdığından əmin olmağı əhatə edir.

Düzgün əmizdirmə texnikasından əlavə, mastitin əlamətlərinə diqqət yetirmək və onları vaxtında aradan qaldırmaq da önəmlidir. Bu, ağrılı və ya sərt məmə kimi qan dövranı simptomlarına diqqət yetirməyi və tıxanıqlığı aradan qaldırmaq üçün süd sağıb və ya əmizdirmə tezliyini artırmağı ehtiva edir. Qızdırma kimi infeksiya simptomlarını tanımaq və infeksiya keçirmiş ola biləcəyinizi düşünürsünüzsə, həkim tərəfindən yoxlanmaq vacibdir. Mastit həmçinin məmə düyünlərini müntəzəm yoxlayaraq və yaxşı gigiyena qaydalarına riayət etməklə qarşısı alınır.

Məmə kistləri haqqında tez‑tez verilən suallar

Məmə kisti ölçüsü neçə sm olduqda təhlükəlidir?
Məmə kistləri içi maye dolu kabarcıqlar kimi qəbul edilə bilər. Bu kistler həm millimetrik, həm də santimetr ölçülərinə çata bilər. Lakin məmədəki kistin təhlükəli olması təkcə ölçüsü ilə bağlı deyil. Görünüşü, quruluşu və xüsusiyyətləri də təhlükəli olub‑olmaması barədə ipucu verir. Buna baxmayaraq, bir kistin ölçüsü 2 sm‑dən böyükdürsə, həm ağrıya səbəb olacağı üçün, həm də erkən diaqnoz imkanı yaratmaq üçün mütləq həkimə müraciət edilməlidir.

Məmə kistlərinin əlamətləri nələrdir?
Məmə kistləri 14 qadından birində, daha çox 40–49 yaş arasında rast gəlinir və əllə hiss edilənə qədər heç bir simptom göstərməyə bilər. Hətta çoxsaylı kistlər müəyyən ölçüyə çatmadığı üçün manual müayinə zamanı belə aşkarlanmaya bilər. Manual müayinə zamanı kistlərin pütürlü bir toxumaya malik olduğu fərq edilir. Bəzi kistlər isə ağrıya səbəb ola bilər.

Məmədə ağrılı kist nədir?
Məmə kanallarının genişlənməsi və içərisinin maye ilə dolması nəticəsində yaranan kistlər bəzi hallarda ağrıya səbəb ola bilər. Bu tip kistlər adətən yuvarlaq, sərt və ağrılı düyün şəklində hiss edilir. Böyük və ağrılı kistlərin araşdırılması və izlənməsi vacibdir.

Məmədəki kistlər xərçəngə çevrilə bilərmi?
Məmədə əmələ gələn kistlərin zamanla xərçəngə çevrilmə ehtimalı yoxdur. Qeyd edək ki, kistlərin təxminən 10‑da biri xərçəng riski daşıyır. Əgər bir kistin xoşxassəli olduğu müəyyən olunarsa, görüləsi iş müntəzəm intervallarla həkim nəzarətində kistin izlənməsidir.

Məmədə kistləri qol ağrısına səbəb ola bilərmi?
Məmədə ən çox rastlanan xoşxassəli kütlələrdən biri fibrokistlərdir. Bu xoşxassəli kütlələr xüsusilə menstrual dövrlərdə şəxsə ağrı və həssaslıq hissi verə bilər. Onların sayı və ölçüsü artdıqca ağrı şikayətləri də tədricən güclənə bilər. Əgər fibrokistin tərkibi yoğun və iltihablıdırsa, ağrı məmə, qoltuqaltı və qolda hiss oluna bilər.

Məmədəki kist öz‑özünə keçərmi?
Məmədəki kistlər ümumiyyətlə sabit sayda və ölçüdə olsa da, şəxsin hormonal dəyişiklikləri, psixoloji faktorlar, qida rejimi və həyat tərzi ilə bağlı olaraq artım, azalma, böyümə və ya kiçilmə meyli göstərə bilər. Menopauzadan sonra isə öz‑özünə kiçilib yox ola bilər.

Kist və kütlə arasındakı fərq nədir?
Kütlə, məmə də daxil olmaqla bədənin hər hansı nöqtəsində əmələ gələn və müxtəlif toxumalardan ibarət olan şişkinlikdir. Kist isə içərisində maye və ya yarı‑bərk maddə olan kiçik yumru və ya kisəcikdir. Məmədəki hər kütlə kist deyil. Orada xoşxassəli şişlər, xərçəng, piy kisələri və abssə də ola bilər.

Məmə kist növləri nələrdir?
Sadə məmə kisti; içərisindəki maye quruluşu eyni olan, ətrafı nizamsız, damar strukturu olmayan və xərçəngə çevrilmə ehtimalı olmayan kistdir. Bir neçə kistin bir araya gələrək əmələ gələn kompleks məmə kisti, kist içərisindəki mayenin çox yoğun olduğu hal yoğun tərkibli məmə kisti adlanır. Kist içərisində qanama və ya toxuma qalıqları olması ilə xarakterizə olunan daxili quruluşu nizamsız məmə kisti isə başqa bir növdür.

Məmə kisti necə diaqnoz edilir?
Ən çox seçilən diaqnostik üsul ultrasəs müayinəsidir. Bu prosedurdan sonra yenidən ultrasəs nəzarəti altında enjektor vasitəsilə kistə girilərək kist mayesi boşaldılır. Bəzi kistlər bu boşalma əməliyyatı ilə tamamilə yox ola bilər. Alınan maye və toxuma nümunəsi patoloji müayinəsinə göndərilir. Nəticəyə görə müalicə planlanır.

Məmə kisti niyə yaranır?
Məmə toxumasını təşkil edən birləşdirici toxuma və süd kanallarının nisbəti artdıqca nazik süt kanalları tıxanır və kistlər yaranır.

Mənbə:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15691-breast-cysts