İyot Eksikliği Nedir? İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İnsan vücudu, bir bütün olarak müthiş bir orkestra gibidir: Her organ ve her sistem, uyum içerisinde çalışır ve bunun için uygun miktarda “notaya”, yani besin ögesi, vitamine ve minerale ihtiyaç duyar. Bu minerallerden biri olan iyot (I), çoğu zaman göz ardı edilse de özellikle tiroit hormonlarının üretimi açısından kritik öneme sahiptir. İyot azaldığında, tıpkı orkestradaki bir kemancının eksik kalması gibi, işler aksar; metabolizma yavaşlar, büyüme ve gelişme sekteye uğrar ve ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir. İşte bu nedenle iyot eksikliği, tüm dünyada halk sağlığını yakından ilgilendiren bir konudur.

İyot Eksikliği Nedir?

İyot eksikliği, adından da anlaşılacağı gibi, vücudun ihtiyacı olan iyot mineralinin yeterince alınamaması durumudur. Tıpkı arabanın motorunu düzgün çalıştıran yakıtın yetersiz olması gibi, vücudun da iyot “yakıtına” ihtiyacı vardır. İyot, başta tiroit hormonlarının (T3 ve T4) üretiminde kullanılır ve bu hormonlar neredeyse tüm metabolik faaliyetlerimize rehberlik eder.

Basit bir benzetmeyle, tiroit hormonları vücudun “vites sistemini” yönetir: Metabolizmayı hızlandırır, yavaşlatır veya dengeler. Eğer iyot eksik olursa, hormonların üretimi aksar ve vücudun metabolik vitesi düşer. Bu durum; yorgunluk, kilo alma, halsizlik gibi basit belirtilerden tutun, büyüme geriliği ve zihinsel gelişim bozukluklarına kadar birçok soruna yol açabilir. Özellikle hamilelik döneminde yeterli iyot alınmaması, bebeğin beyin gelişimini olumsuz etkileyerek ileride telafisi zor sorunlara kapı aralayabilir.

Günümüzde her ne kadar çoğu ülkede sofralık tuza iyot eklenmesi gibi halk sağlığı önlemleri alınsa da hâlâ dünyada ve ülkemizde iyot eksikliği görülebilmektedir. Özellikle bazı coğrafi bölgelerde toprak ve su, doğal olarak yeteri kadar iyot içermeyebilir; bu da orada yetişen bitkilerden ve hayvanlardan alınan iyot miktarını azaltır. Böyle durumlarda vücut, “depoya” koyacak iyot bulamayınca yedek sistemi devreye sokar ve çeşitli belirti ve rahatsızlıklar ortaya çıkar.

İyotun Vücuttaki Görevleri Nelerdir?

İyotun en bilinen görevi, tiroit hormonlarının sentezine katılmasıdır. Ancak bu görevi, bir orkestrada sadece bir çalgının değil, aynı anda birkaç farklı çalgının da önemli roller üstlenmesi gibi düşünebiliriz. İyot, vücudun birçok noktasında sessiz sedasız iş görür:

• Tiroit Hormonu Üretimi: İyot, T3 (triiodotironin) ve T4 (tiroksin) hormonlarının ana bileşenidir. Bu hormonlar, hücrelerin enerji kullanımından tutun, beyin gelişimine kadar pek çok süreci düzenler.
• Metabolizma Düzenlemesi: Tiroit hormonları metabolizmamızın hızını belirler. Yaşadığınız enerji düşüklüğü veya kilo artışı bazen iyot eksikliğiyle ilişkilendirilebilir, çünkü hormon üretimi azalınca, vücut “ekonomik moda” geçer ve enerji harcama hızı düşer.
• Beyin ve Sinir Sistemi Gelişimi: Özellikle anne karnındaki bebekler için iyot, çok değerli bir “tuğla” gibidir. Sağlıklı bir beyin gelişimi için tiroit hormonlarının doğru miktarda çalışması şarttır. İyot eksik olursa, bebeğin beyni gelişirken eksik malzemeye sahip inşaata benzer bir tablo ortaya çıkar; temel sağlam olmayınca, ilerleyen dönemde ciddi sorunlar yaşanabilir.
• Bağışıklık ve Diğer Organ Fonksiyonları: İyotun, vücudun birçok dokusunda bulunması, bağışıklık sisteminde de bazı rollere sahip olduğunu düşündürür. Her ne kadar bu konudaki araştırmalar devam etse de yeterli iyot alımının genel sağlığı desteklediği bilinen bir gerçektir.
• Doku Onarımı ve Antioksidan Özellik: Bazı çalışmalar iyotun vücuttaki serbest radikallerle mücadele edebilen antioksidan özellikler gösterdiğini ileri sürer. Antioksidanlar, hücreleri oksidatif stresten korur; dolayısıyla yeterli iyot, bir nevi hücre kalkanı işlevi görebilir.

İyot Eksikliği Nasıl Ortaya Çıkar?

İyot eksikliğini “gizli bir hırsız” gibi düşünmek mümkündür. Farkında olmadan beslenmenizden çıkıverir ve siz de ancak belirtiler iyice şiddetlendiğinde bunun farkına varırsınız. Peki, bu “hırsızın” vücudumuza sızma sebepleri nelerdir?

• Düşük İyotlu Coğrafi Bölgeler: Bazı topraklar ve sular, doğal olarak daha az iyot içerir. Bu nedenle o bölgede yetişen sebzeler, meyveler ve bu bölgeden elde edilen hayvansal gıdalar da daha az iyotlu olur. Özellikle denizden uzak, yüksek rakımlı bölgeler bu açıdan dezavantajlıdır.
• İyot Katkılı Tuzun Az Kullanımı: Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), iyot eksikliğiyle mücadele için tuzun iyotla zenginleştirilmesini tavsiye eder. Ancak bazı bölgelerde halk, bu tür “zenginleştirilmiş” tuzu temin edemeyebilir veya bilinç eksikliğinden dolayı iyotsuz tuzu tercih edebilir. Ayrıca kaynatma, yüksek ısıda fırınlama gibi pişirme yöntemleri veya uzun süre açıkta bekletme sonucunda tuzdaki iyot miktarı azalabilir.
• Goitrojenik Gıdalar: Bazı besinlerde doğal olarak bulunan “goitrojen” adı verilen maddeler, tiroit bezinin iyot kullanımını engelleyebilir. Örneğin lahana, brokoli, karnabahar gibi sebzeler sağlıklı olsa da aşırı tüketimi halinde, hele bir de iyot eksikliği söz konusuysa, bu etkiyi artırabilir.
• Özel Durumlar (Gebelik ve Emzirme): Hamilelik ve emzirme döneminde iyot ihtiyacı artar. Anne, hem kendisi hem de bebeği için yeterli iyot almak zorundadır. Aksi halde, bebek beyin gelişimini tamamlarken “iyot inşaat malzemesinden” yoksun kalabilir.
• Bazı Beslenme Alışkanlıkları: Yüksek oranda işlenmiş gıda tüketimi, fast-food kültürü ya da vejetaryen/vegan diyet gibi beslenme biçimleri, özen gösterilmezse, iyot alımını ciddi ölçüde kısıtlayabilir. Örneğin vegan bireylerin deniz ürünlerinden mahrum kalması, yeterli ve doğru planlanmazsa iyot eksikliğine yol açabilir.

Aslında birçok kişi, “Ben tuz kullanıyorum, nasıl eksik olur?” diye düşünebilir. Ancak tuz, paketinden tencereye, tencereden sofraya, sofradan da tabağa gelene kadar uzun bir yol kat ediyor ve yüksek ısı, ışık, nem gibi faktörler iyot miktarını azaltıyor. Dolayısıyla iyotlu tuz kullansanız bile, doğru saklama ve pişirme yöntemlerine dikkat etmezseniz yine eksiklik yaşayabilirsiniz.

İyot Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?

İyot eksikliği denince akla ilk gelen belirti, çoğu kişinin boynunun ön tarafında fark ettiği şişlik, yani “guatr” olur. Bu şişlik, tıpkı yetersiz yakıtla çalışmaya çalışan bir motor gibi çalışan tiroit bezinin, “Biraz daha güç üretmeliyim!” diyerek büyümesinin sonucudur. Ancak guatr tek belirti değildir, bazen farklı sinyaller de göze çarpabilir:

• Guatr (Tiroit Büyümesi): Boynun ön tarafında şişlik veya hafif çıkıntı şeklinde kendini belli eder. Bazen içten de büyüyebileceğinden nefes darlığı, yutkunma güçlüğü gibi sorunlara yol açabilir.
• Halsizlik ve Yorgunluk: Gün içinde kendinizi sürekli yorgun hissediyorsanız, alarm zillerini çaldırmakta fayda var. İyot eksikliği, metabolizmayı yavaşlattığı için sabahları yataktan kalkarken bile zorlanabilirsiniz.
• Kilo Artışı: Diyelim ki beslenme şekliniz aynı, egzersiz yapıyorsunuz, ancak yine de kilo alıyorsunuz. Tiroit hormonunun düşük seviyede olması, vücudun “yağ yakma” hızını düşürür ve kilo kontrolü zorlaşır.
• Soğuğa Tahammülsüzlük: Metabolik ısı üretimi azalınca, kişiler daha üşür veya soğuk ortamlardan çok daha fazla etkilenebilir.
• Cilt ve Saç Problemleri: Kuruyan cilt, dökülen saçlar, hatta bazen kaşların dış kısımlarında incelme görülmesi, tiroit yetersizliğinin klasik işaretleri arasındadır. Bu metabolik süreçlerin yavaşlamasıyla ilgilidir.
• Ruh Hali Değişimleri: Depresif duygu durum mutsuzluk hissi, zihinsel durgunluk, konsantrasyon bozukluğu da tabloya eşlik edebilir. Tiroit hormonları beyni de etkilediğinden, eksiklik ruh hâlini doğrudan etkiler.
• Hamilelik ve Çocuklarda Büyüme-Gelişme Sorunları: Bebeklik ve çocukluk döneminde zihinsel gelişim geriliği, boy kısalığı gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Gebelikte ciddi eksiklik varsa düşük, ölü doğum veya bebekte “konjenital iyot eksikliği sendromu” (eski adıyla kretenizm) gibi ağır tablolar ortaya çıkabilir.

Bu belirtiler her zaman tek başına iyot eksikliğine işaret etmeyebilir. Ancak kendinizi sürekli yorgun, mutsuz, kilo almaya meyilli ve soğuğa karşı hassas hissediyorsanız ya da boynunuzda bir büyüme gözlemliyorsanız, kontrolden geçmek akıllıca olur.

Gebe ve Çocuklarda İyot Eksikliği Neden Daha Önemli?

Bir binanın temellerinin sağlam atılması ne kadar önemliyse, bebeklerde de ilk gelişim aşamaları o kadar kritiktir. Gebelik sürecinde annenin aldığı iyot, bebeğin tiroit hormon üretimi için gereklidir. Çünkü bebek, özellikle ilk trimesterde, tiroit hormonlarının çoğunu anneden karşılar. Eksik iyot, bebekte “eksik inşaat malzemesi” ile beyin gelişimi demektir. Bu durum bebeğin ileriki yaşamında hem zihinsel hem de fiziksel açıdan geri kalmasına neden olabilir.

• Hamilelikte Artan İhtiyaç: Gebelikte kan volümü artar, bebeğin plasentası gelişir ve fetusun kendine ait ihtiyaçları başlar. Bu yüzden eskiden yeterli olan iyot miktarı, gebelikte yetersiz kalabilir. Bu bebeğin beyninde kalıcı hasar riskini yükseltir.
• Anne Sütü ve Emzirme: Doğum sonrası dönemde de iyot, bebek için çok kıymetlidir. Anne sütünün içeriği, annenin iyot durumuna bağlıdır. Eğer anne eksik iyot alıyorsa, bebeğin süt yoluyla alacağı miktar da azalır. Özellikle ilk 6 ayda bebek, tüm besin ögelerini anneden gelen sütle alır ve iyot eksikliği bebeğin fiziksel ve zihinsel gelişimini sekteye uğratabilir.
• Çocukluk Dönemi: Beynimizin büyük bir kısmı, çocukluk yıllarında gelişimini tamamlar. Bu dönemde iyot eksikliği, okul çağında öğrenme güçlüğü, konsantrasyon bozukluğu, zihinsel performans düşüklüğü gibi sorunlara yol açabilir. Özellikle okul çağı çocuklarında hafif düzeyde iyot eksikliği bile, akademik başarı üzerinde olumsuz etki bırakabilir.
• Kalıcı Hasar Riski: Gebelikte veya erken çocuklukta yaşanan iyot eksikliği, ileri yaşlarda geriye dönük olarak düzeltilmesi zor veya imkânsız olan zararlar verebilir. Örneğin IQ seviyesinde düşüş, zihinsel gerilik veya konuşma ve işitme sorunlarıyla karşılaşılabilir.

Bir annenin karnındaki bebek, bir fidan gibi düşünülmeli: Sağlıklı tohum, zengin toprak, yeterli su ve güneşle büyür. Burada “iyot” o fidana eklenen temel besinlerden biridir. Eğer bu besini eksik bırakırsak, fidan belki yeşerir ama zayıf kalır, meyve verimi düşük olur veya kökleri sağlam olmaz. Geleceğin teminatı olan nesillerin sağlığı için, özellikle hamilelik ve emzirme dönemlerinde iyot alımına daha fazla dikkat etmek gerekir.

İyot Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?

İyot eksikliğinden şüphelenildiğinde, tam olarak teşhis etmek için birkaç yöntem kullanılır. Ancak en yaygın kullanılan gösterge, idrarda iyot düzeyine bakmaktır:

• İdrarda İyot Ölçümü (UIC – Urinary Iodine Concentration): Vücudun aldığı iyodun yaklaşık %90’ı idrarla atılır. Bu nedenle tek seferlik idrar örneği (spot idrar) veya 24 saatlik idrar toplama yöntemiyle iyot düzeyi ölçülerek, kişinin son dönemdeki iyot alımı hakkında bilgi sahibi olunur. Belirli aralıklarda yapılan toplu ölçümler, bir bölgenin genel olarak iyot eksikliğine yatkın olup olmadığını da ortaya koyar.
• Tiroit Fonksiyon Testleri (TSH, Serbest T4, Serbest T3): İyot eksikliği, tiroit hormonlarının üretimini azaltabileceğinden, TSH seviyesi yükselirken T4 ve T3 seviyeleri düşebilir. TSH’nin uzun süre yüksek seyretmesi, tiroit bezinde büyümeye (guatr) ve zamanla farklı patolojilere neden olabilir.
• Tiroglobulin Ölçümü (Tg): Tiroglobulin, tiroit bezi tarafından üretilen bir proteindir. İyot eksikliği olduğunda bu protein artabilir. Özellikle çocuklarda toplu tarama aracı olarak kullanılabilir.
• Ultrason ile Tiroit İncelemesi: Tiroit bezinin büyüklüğü, nodül olup olmadığı, yapısal değişiklikler ultrason yoluyla değerlendirilebilir. İyot eksikliği uzun sürmüş kişilerde guatr veya nodül gelişimi gözlenebilir.
• Klinik Değerlendirme: Doktor, hastanın hikâyesini dinleyerek; yorgunluk, kilo artışı, üşüme, kabızlık, cilt kuruluğu gibi belirtilerin varlığını sorgular. Aynı zamanda boyun muayenesi yaparak guatr olup olmadığına bakar. Gerek görülürse laboratuvar ve görüntüleme testleriyle tanı kesinleştirilir.

Günümüzde pek çok laboratuvarda idrarla iyot ölçümü yapılabildiğinden, yaygın bir test hâline gelmiştir. İyot eksikliğinden şüpheleniyorsanız, tiroit fonksiyon testleriyle beraber bu testleri yaptırmak mümkündür.

İyot Eksikliğini Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

İyot eksikliği, önlenebilir bir sorundur. Aslında “Koruyucu hekimlik” dediğimiz yaklaşım burada son derece etkilidir. Yani eksiklik ortaya çıkmadan önce bir dizi tedbir alarak, bu sorundan tamamen kurtulmak mümkündür. Peki, ne gibi adımlar atılabilir?

İyotlu Tuz Kullanımı: Ülkemizde sofralık tuzun iyotla zenginleştirilmesi (iyotlu tuz) yaygın olarak uygulanmaktadır. Ancak dikkat edilecek nokta, iyotlu tuzu serin ve karanlık bir ortamda, kapalı bir kapta saklamaktır. Yüksek ısı ve nem, tuzdaki iyotun buharlaşıp kaybolmasına yol açabilir. Ayrıca yemeğe tuzu pişirme sürecinin sonunda eklemek daha fazla iyot korumaya yardımcı olabilir.

İyot Bakımından Zengin Besinlerin Tüketimi:

• Deniz Ürünleri: Balık (özellikle tuzlu su balıkları), midye, karides gibi deniz canlıları iyi birer iyot kaynağıdır. Haftada 2-3 kez balık tüketimi önerilir.
• Yosunlar (Deniz Yosunu, Nori vs.): Özellikle Asya mutfağında yaygın olan deniz yosunları, yüksek oranda iyot içerebilir. Elbette, aşırıya kaçmadan, dengeli tüketim önemlidir.
• Süt ve Süt Ürünleri, Yumurta: Yeterli miktarda süt, yoğurt, peynir ve yumurta tüketimi de günlük iyot ihtiyacının karşılanmasına destek olur.
• Hamilelik ve Emzirme Döneminde Destek: Gebe veya emziren anneler, doktora danışarak uygun dozda iyot desteği (iyot tabletleri vs.) alabilir. Burada önemli olan eksikliği kapatmaya çalışırken gereğinden fazla iyot da almamaktır. Aşırı iyot, tiroit üzerinde olumsuz etkiler doğurabilir.
• Goitrojenik Besinleri Aşırıya Kaçmadan Tüketmek: Lahana, karnabahar, brokoli gibi sebzelerin faydaları elbette çoktur. Ancak bu sebzeleri çiğ ve aşırı miktarda tükettiğinizde goitrojenik etki artar. Yine de tamamen kaçınmak yerine, pişirme yöntemleri ve tüketim sıklığına dikkat ederek denge sağlanabilir.
• Bilgilendirme ve Kamu Politikaları: Sağlık otoritelerinin yürüttüğü “iyotlu tuz kullanımını yaygınlaştırma” kampanyaları, okullarda ve halk eğitim programlarında yapılacak bilgilendirmeler, iyot eksikliğiyle mücadelede çok etkilidir. Özellikle kırsal bölgelerde ve iyot eksikliğinin yaygın olduğu dağlık yörelerde, düzenli sağlık taramaları yapmak sorunu en aza indirmeye yardımcı olur.
• Desalinizasyon (Tuzdan Arındırılmış Su) Bölgelerinde Dikkat: Bazı ülkeler veya bölgeler içme suyunu denizden elde edebilir; bu süreçte suyun iyotu da arındırılır. Böyle bölgelerde yaşayanların iyotlu tuz veya yiyeceklerle eksikliği kapatması daha büyük önem taşır.
• Diyetisyen ve Uzman Kontrolü: Özellikle özel beslenme biçimleri olan kişiler (örneğin vejetaryen, vegan, ketojenik diyet uygulayanlar), iyot eksikliği riski açısından bir diyetisyen veya doktora danışabilir. Eksikliği tespit etmek ve uygun takviyeyi belirlemek, uzun vadede ciddi sorunları engeller.

İyot eksikliği “kader” değildir. Sadece doğru beslenme alışkanlıkları, iyotlu tuz kullanımı ve bilinçli davranarak bu riski azaltmak veya tamamen ortadan kaldırmak mümkündür.

İyot Eksikliğinde Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

İyot eksikliği tanısı konulduğunda, tedavinin ilk basamağı eksikliği gidermektir. Bu süreci, bitkilerin suya kavuşması gibi düşünebilirsiniz. Bitki susuz kaldığında yapraklar sararır, kökler zayıflar; ancak yeniden su verildiğinde hayat belirtileri geri gelir. İyot eksikliğinde de temel amaç tiroit bezine yeniden “çalışma malzemesi” sunmak ve vücudun dengesini sağlamaktır.

• İyotlu Tuzun Düzenli Kullanımı: Hafif eksiklik durumlarında, düzenli olarak iyotlu tuz tüketimi genellikle yeterli olabilir. Ancak yine de tuzdaki iyot miktarının zamanla azaldığı unutulmamalı, taze iyotlu tuz temin edilmelidir.
• Beslenme Düzenlemesi: İyot zengini balık, deniz ürünleri, süt ürünleri ve yumurta tüketiminin artırılması, tedavinin önemli bir ayağını oluşturur. Gerekirse diyetisyenden destek alınarak menü planlaması yapılabilir.
• İyot Takviyeleri: Orta ve şiddetli eksikliği olan kişilerde, doktor uygun dozda iyot (örneğin potasyum iyodür) tabletleri reçete edebilir. Önerilen dozlar, eksikliğin derecesine ve kişinin özel durumuna (örneğin gebelik, emzirme gibi) göre değişebilir. Aşırı dozdan kaçınmak için mutlaka tıbbi takip gerekir.
• Tıbbi Takip ve Tiroit İlaçları: Eğer eksiklik sonucu hipotiroidi (yani tiroit hormonunun azalması) gelişmişse, doktor bazen tiroit hormonu ilaçları (levotiroksin gibi) önerebilir. Bu vücudun hormon dengesini sağlamak amacıyla atılan bir adımdır. Ancak ilaçların düzenlenmesi, kan testleri ve muayenelerle yakından takip edilir.
• Guatr veya Nodül Varsa Cerrahi Yaklaşım: Uzun süreli iyot eksikliği sonucu tiroit bezinde aşırı büyüme (büyük guatr) veya nodüller oluşmuşsa, nefes darlığı, yutkunma güçlüğü gibi ciddi belirtiler varsa cerrahi müdahale söz konusu olabilir. Ancak bu genellikle son seçenek olarak değerlendirilir ve detaylı değerlendirmeyle karar verilir.

Tedavi planının kişiden kişiye değişebileceği unutulmamalıdır. Önemli olan erken teşhis ve uygun tedaviyle tiroit bezinin yeniden eski performansına kavuşmasını sağlamaktır. İyot eksikliği giderildikçe, kişi yavaş yavaş eski enerjisini ve sağlığını kazanır.

İyot Eksikliği Neye Yol Açabilir? (Olası Komplikasyonlar)

İyot eksikliğine karşı tedbir alınmazsa, zaman içinde vücutta derin izler bırakan ciddi sorunlar baş gösterebilir. Bunları, “her geçen gün daha da derine inen bir çatlak” olarak düşünebilirsiniz: Önlem alınmazsa çatlak büyür, tamiri zorlaşır.

• Guatr: Tiroit bezi, yeterli hormon üretemediğinde, vücudun “Daha fazla çalış!” emriyle büyür. Bu büyüme bazen dev boyutlara ulaşarak yutma, nefes alma güçlüğü ve estetik sorunlara neden olabilir.
• Hipotiroidi: İyot eksikliği çözümlenmezse, kronik tiroit hormonu azalması (hipotiroidi) yerleşebilir. Bu da kilo artışı, halsizlik, cilt kuruluğu, kabızlık, saç dökülmesi, kalp ritminde yavaşlama gibi tabloların kalıcı hâle gelmesine yol açar.
• Beyin Gelişim Bozuklukları ve Zihinsel Geri Kalma: Özellikle gebelik dönemindeki iyot eksikliği, bebeğin nörolojik gelişiminde kalıcı sorunlara (eski adıyla kretenizm) neden olabilir. Hafif düzeyde eksiklikler bile, çocukluk çağında öğrenme güçlüğü ve düşük IQ gibi sonuçlar doğurabilir.
• Hamilelik Komplikasyonları: Düşük, ölü doğum, erken doğum gibi riskler artar. Anne karnında bebek yeterince iyot alamazsa, doğum sonrası dönemde de çocukta zeka geriliği ve büyüme geriliği gözlenir.
• Nodül Gelişimi ve Tiroid Kanseri Riski: Uzun süreli eksiklik, tiroit bezinin yapısında değişikliklere neden olup nodüllerin oluşumunu tetikleyebilir. Bazı tür nodüller, uzun vadede kansere dönüşme potansiyeline sahip olabilir.
• Kalp ve Damar Sistemi Sorunları: Uzun süreli hipotiroidi, kalbin pompalama gücünü azaltabilir. Nabız yavaşlar, damar direnci artar ve hipertansiyon gibi kardiyovasküler sorunlar ortaya çıkabilir.
• Düşük Bağışıklık: İyot, bağışıklık sistemi için de önem taşıyabilir. Eksikliğinde enfeksiyonlara yatkınlık artabilir, vücut inflamasyona açık hâle gelebilir.

Kimler İyot Eksikliği Riski Altındadır?

Aslında bu soruya “Herkes” diye cevap vermek çok da yanlış olmaz. Ancak bazı kişi gruplarında risk daha fazladır:

• Gebeler ve Emziren Anneler: Yüksek iyot ihtiyacı nedeniyle bu grubun eksiklik yaşama ihtimali yüksektir. Üstelik eksiklik sadece anneyi değil, doğacak bebeği de etkiler.
• İç Kesimlerde ve Yüksek Rakımlı Bölgelerde Yaşayanlar: Toprak ve su kaynakları, doğal olarak daha az iyot içerdiğinden bu kişiler gıdalardan yeterli iyot alamayabilir.
• Sık Sık İşlenmiş Gıda Tüketenler: Fast-food ve benzeri hazır gıdalar genellikle yüksek kalorili ama düşük mikronütriyent içeriğine sahiptir. İyot da bu eksik minerallerden biridir.
• Vejetaryen/Vegan Bireyler: Özellikle deniz ürünü tüketmiyorlarsa, iyot kaynakları kısıtlanabilir. Mutlaka planlı bir diyet ve gerekli takviyelerle bu risk azaltılabilir.
• Goitrojenik Gıdaları Aşırı Tüketenler: Lahana, karnabahar, turp gibi besinlerin çiğ ve aşırı miktarda tüketimi, tiroit fonksiyonunu baskılayabilir.
• Desalinizasyonla Elde Edilen Suları Kullananlar: Denizden elde edilen ama tuz ve iyot içeriği uzaklaştırılmış sular, iyot eksikliği riskini artırabilir.
• Selenyum Eksikliği Olanlar: Selenyum, tiroit hormonu metabolizmasında kilit rol oynar. Selenyum eksikliği, iyot eksikliğinin etkisini katlayabilir.

Kişi, kendini bu risk gruplarının içinde görüyorsa, beslenmesine ve iyot alımına daha fazla özen göstermeli; gerekiyorsa uzman görüşü almalıdır.

İyot Eksikliğine Karşı Kendimizi Nasıl Koruyabiliriz?

İyot, bedensel ve zihinsel sağlığımızın adeta görünmez kahramanıdır. Tiroit hormonları, vücudu yöneten bir “iç motor” ise, bu motorun düzenli olarak çalışması için iyot “yakıt” işlevi görür. Eksikliği söz konusu olduğunda, önce ufak tefek sinyallerle başlayıp, tedbir alınmazsa ciddi boyutlara ulaşan sağlık problemlerini tetikleyebilir.

Gün içinde ne yediğimizi, hangi tuzu kullandığımızı ve özel durumlarımızı (hamilelik, emzirme gibi) dikkate alarak, kendimizi ve sevdiklerimizi iyot eksikliğinden korumak mümkündür. Market rafından alacağımız iyotlu tuzu doğru saklamak, soframızda tuzu yemeğin pişmesine yakın eklemek, haftada birkaç öğün balık veya deniz ürünü tüketmek, süt ürünlerini ve yumurtayı yeterli miktarda almak bu sorunu büyük ölçüde çözer. Ayrıca risk gruplarının düzenli doktor kontrolü ve basit testlerle durumlarını takip etmeleri hayat kurtarıcı olabilir.

Sağlığın temel taşlarından biri olan iyot, “küçük” görünen ama kritik bir oyuncudur. Onu hayatımızdan eksik etmemek, geleceğimiz ve nesillerimizin sağlığı için çok değerli bir adımdır.